Politiek en burgerparticipatie

Onderstaand artikel is geschreven door Berend. Hij onderzocht hoe de gevestigde politieke partijen in Nederland staan ten opzichte van burgerparticipatie in het algemeen en referenda in het bijzonder. Zijn conclusie is ronduit verontrustend voor Nederlanders die menen in een democratie te leven. De VVD, het CDA en de SGP zijn namelijk ronduit tegen referenda en actieve burgerparticipatie in het bestuur van Nederland. De PvdA en de ChristenUnie beweren in theorie voor te zijn, maar geven beiden aan dit in de praktijk toch niet te zien zitten. Berend heeft zijn artikel gestructureerd aan de hand van een vijftal vragen (a tot en met e). De aangehaalde bronnen worden onderaan het artikel weergegeven. Het woord is aan Berend:

a. Wat wordt er straks anders wanneer het aan de SOPN ligt?

Zoals de SOPN-lijsttrekker Johan Oldenkamp zelf al aangeeft, kan het bestuur van Nederland echt wel anders: "Wat de SOPN anders maakt is dat kiezers niet, zoals gebruikelijk, hun stem weggeven, maar ook na de verkiezingen hun zeggenschap behouden, en over alles mee blijven beslissen."

Door te werken vanuit volledige openheid en doorlopende inspraak, staan de burgers middels de nieuwe participatieaanpak van SOPN samen aan het roer in samenwerking met de zuivere volksvertegenwoordigers in het parlement.

Wanneer je je verdiept in het onderwerp van reguliere 'ouderwetse' referenda en vormen van burgerparticipatie en burgerinitiatieven, dan kom je erachter dat het niet altijd een zwart/wit-onderwerp is dat heel eenvoudig in een stemwijzer is in te voeren via het zetten van vinkje bij ‘voor’ of ‘tegen’. Voor mij is hier sprake van een wirwar aan verschillende, verwarrende begrippen.

Wikipedia legt het een en ander over het referendum als volgt uit: "Wanneer de overheid juridisch niet verplicht is de uitslag te respecteren, spreken we van een volksraadpleging. Wanneer de uitslag bindend is spreekt men van een referendum. Er zijn verschillende soorten volksraadplegingen of referenda. Een raadgevend referendum is een door de bevolking aangevraagd referendum. Een raadplegend referendum is een door de politiek aangevraagd referendum. Dat kan door het bestuur zijn of door de volksvertegenwoordiging. Een correctief referendum is een referendum waarbij een besluit van de volksvertegenwoordiging tegengehouden kan worden. Referenda kunnen bindend of niet-bindend zijn. Bij een bindend referendum wordt, meestal bij een hogere dan een vooraf vastgestelde minimale opkomst, de uitslag overgenomen. Bij een niet-bindend of adviserend referendum wordt de uitslag beschouwd als een advies aan de volksvertegenwoordiging en kan het overgenomen worden. Dat is meestal ook het geval. Een keuzereferendum is een referendum waarbij niet voor of tegen een bepaald voorstel gestemd kan worden, maar gekozen kan worden tussen alternatieven."

b. IJsland, wie heeft er belang bij burgerparticipatie en wie niet?

IJsland is met betrekking tot dit verhaal een duidelijk voorbeeld van voornamelijk twee dingen:

1. De mainstream media hebben IJsland genegeerd via een ware 'media blackout'. De radicale hervormingen in IJsland, wat een groot succesverhaal is voor de werking en de kracht van het referendum en burgerparticipatie, zijn bijna volledig genegeerd door de Nederlandse nieuwszenders, kranten en opiniebladen. Dit is weer een voorbeeld van hoe het bedrijfsleven, journalistiek en politiek verstrengeld zijn. De huidige gevestigde orde van het oude systeem (de status quo) heeft er geen belang bij dat Nederlanders geïnspireerd raken en nieuwe ideeën opdoen van wat er in IJsland door de burgers zelf wordt ondernomen.

2. Wat is er dan in IJsland gebeurd? Kort samengevat dit: Corrupt bankieren en falend beleid. Het land is bankroet ('08). Burgers gaan de straat op en protesteren. De regering dient het ontslag in ('09). Opnieuw protest door burgers, deze keer om een referendum te organiseren tegen het wetsvoorstel die gaat over het terugbetalen van deze door corruptie veroorzaakte schuld aan andere landen: Groot-Brittannië en Nederland. Het referendum komt er ook: 93 procent van de IJslanders spreekt zich uit tegen het terugbetalen van de schuld. Het wetsvoorstel is van tafel ('10). Ondertussen is de regering een onderzoek gestart om de verantwoordelijken voor de crisis te berechten. Vele topmannen en bankiers worden gearresteerd. In 2011 wordt een burgercomité gekozen om de grondwet te herschrijven! Zo schrijven de burgers van IJsland met een referendum en burgerparticipatie haar eigen grondwet en schrijven zij ook politieke geschiedenis in Europa. Een waar gebeurd voorbeeld van een succesvolle burgerparticipatie!

SOPN is voor het delen van kennis over deze gebeurtenissen en werkt eraan om vanaf september 2012 de zeggenschap en de participatie voor en door burgers in Nederland nog groter te laten zijn dan nu in IJsland.

c. Is ons huidige systeem vanzelfsprekend en houdbaar voor 2013 en verder?

Vooral mensen binnen de partijen van de gevestigde orde hechten veel waarde aan onze huidige vorm van representatieve democratie in combinatie met monarchie. Men koppelt voor het gemak ons systeem van volksvertegenwoordigers (het weggeven van je stem zoals SOPN-lijsttrekker Johan Oldenkamp dat noemt) aan democratie. Historisch gezien is deze (vermeende) gelijkstelling van representatie en democratie zeker niet vanzelfsprekend. Wanneer je het hebt over representatie is het van groot belang om onderscheid te maken tussen volksvertegenwoordigers die autonoom (en handelend in eigen belang) regeren of juist samenwerken met de burgers nadat ze gekozen zijn. Hier maakt SOPN dan ook het essentiële verschil.

Rousseau, een van de meest invloedrijke schrijvers over politiek en filosofie (zijn Franstalige werk ‘Du Contrat Social’ heeft bijgedragen aan de totstandkoming van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens), had ook zijn eigen kijk op representatie door volksvertegenwoordigers. Voor Rousseau gold dat vertegenwoordiging tegen de volkssoevereiniteit inging:

“Soevereiniteit laat zich niet vertegenwoordigen, om dezelfde reden als waarom zij ook niet ontvreemd kan worden. Zij bestaat in haar diepste wezen in de algemene wil, en die wil kan niet worden vertegenwoordigd. Zij is het of zelf, of het is iets anders. Een tussenweg bestaat niet. [...] De afgevaardigden van het volk zijn geen vertegenwoordigers en kunnen dat ook niet zijn; het zijn slechts lasthebbers en zij kunnen geen definitieve beslissingen nemen.''

Bron: Fennema, M. (2001): De moderne democratie. Geschiedenis van een politieke theorie. Het Spinhuis.

Hoewel verfrissend en ook zeker toepasselijk voor degenen die misbruik maken van de macht in het huidige systeem, gaat Rousseau hierin voor mij erg ver door helemaal tegen volksvertegenwoordiging in te gaan. Het voorbeeld van IJsland en de agendapunten van SOPN voor Nederland vanaf september 2012 zijn een goed voorbeeld van hoe representatie en directe democratie toch goed hand in hand kunnen gaan, vind ik.

d. Welke Nederlandse partijen zijn tegen het referendum?

Laten we een blik werpen op de websites van de gevestigde politieke partijen.

De VVD is tegen het referendum. De website van de VVD zegt hierover het volgende: "De VVD is tegen het referendum. .... is in strijd met onze representatieve democratie, omdat het parlement kan worden overstemd ...." Dat is interessant, VVD, want ik dacht dat dit ook de bedoeling was van een referendum. Kennelijk heeft de VVD liever dat het parlement haar zin krijgt dan dat de bevolking haar zin krijgt, zoals in IJsland wel gebeurt.

Het CDA is ook tegen het referendum. De website van het CDA zegt hierover het volgende: ''... Het CDA is tegen het referendum om een aantal redenen: Volksvertegenwoordigers en bestuurders zijn gekozen om beslissingen te nemen. Het is hun taak ... Kiezers hebben vaak minder zicht op alle belangen die meespelen, omdat zij niet over alle informatie beschikken. ... Mensen die veel belang hebben bij het onderwerp zullen eerder gaan stemmen dan mensen die er niet bij betrokken zijn. ... Door een referendum te houden, krijgt de kiezer de indruk dat de uitkomst zal worden uitgevoerd. Maar omdat een referendum in Nederland niet bindend is, hoeven bestuurders en volksvertegenwoordigers niets met de uitslag te doen. Dit kan zeer teleurstellend zijn voor de kiezer ...'' Dus ook het CDA wil geen referendum, want: het is de taak van iemand anders (wat voor mij een drogreden is). Het klopt dat er vaak belangen meespelen waar burgers niet voldoende vanaf weten. Maar dat is juist een reden vóór burgerparticipatie en referenda, in plaats van enkele autonoom handelende volksvertegenwoordigers met nevenfuncties, belangen verstrengeling en bijbehorende financiële belangen! En dat de burger niet over alle informatie beschikt, daar heeft SOPN duidelijke punten over naar voren gebracht: openheid in bestuur en openheid in de media. Burgers raken ook gemotiveerd en beter geïnformeerd wanneer ze mogen participeren. Beste CDA, er bestaan ook bindende referenda. Daar is niks teleurstellends aan. Verder wijst het CDA de kiezer erop dat ze continu per telefoon, briefcontact en e-mails bereikbaar zijn voor goede initiatieven van burgers en dat er zo ook een soort invloed uitgeoefend kan worden door de burger. Bedankt CDA, dat is dus ook duidelijk.

De SGP is eveneens tegen het referendum. De website van het SGP zegt hierover het volgende (uit artikel: ‘Referendum-moe’): “.... Als SGP-fractie zijn we geen voorstander van referenda. Wij zien het als een aantasting en niet als een aanvulling op de vertegenwoordigende democratie. Het is de Grondwettelijke taak van volksvertegenwoordigers om de belangen integer af te wegen en verantwoordelijkheid te nemen voor de besluitvorming. De burgers kunnen ons daar altijd op aanspreken en bij de verkiezingen op afrekenen." Bedankt SGP, fijn om te weten dat jullie al ‘referendum-moe’ zijn. Verder is het volgens SGP een aantasting en geen aanvulling. Tot slot krijgen we als alternatief om eventueel onbetrouwbaar gedrag te mogen melden, ... bij hen zelf (!) en we mogen dan in dat geval van SGP bij een latere verkiezing op een andere partij stemmen.

Later kom ik terug op dit trio van VVD, CDA en SGP, want ze zijn ook nog met zijn drieën ergens anders tegen, iets dat ook weer te maken heeft met de instandhouding van de gevestigde orde en de autonomie van de parlementariërs.

De PvdA zegt actief pro referendum te zijn, maar ontkracht dit in hetzelfde stukje tekst op de website van PvdA: ''... Maar om hierin betekenisvolle vooruitgang te boeken is een breed en langjarig maatschappelijk en politiek draagvlak nodig. Voor ons is het nu belangrijker een doorbraak te forceren dan eindeloos aan het eigen standpunt vast te houden ...'' Bedankt PvdA, in principe dus voor, maar al wel de disclaimer dat jullie zoeken naar breed politiek draagvlak (verwachtend dat dit er toch niet zal komen), om verderop ook nog aan te geven niet vast te houden aan dit essentiële standpunt. De PvdA doet daarmee alsof het slechts een detail is.

Ook de ChristenUnie zegt actief pro referendum te zijn, maar werkt dit later in hetzelfde stukje tekst dusdanig tegen en hangt er zoveel voorwaarden aan, dat ze hun 'pro referendum'-standpunt volledig ontkrachten. Daarnaast geeft ChristenUnie aan niet voor bestuurlijke vernieuwing te zijn. In plaats daarvan geeft de ChristenUnie aan waarde te hechten aan een systeem dat al vanaf 1917 bestaat.

Samengevat zijn VVD, CDA en SGP glashard tegen referenda en actieve burgerparticipatie in het bestuur van Nederland. Daarnaast spelen PvdA en ChristenUnie alsof ze in theorie voor referenda zijn, maar in praktijk toch niet, zoals ze beiden in hetzelfde stukje tekst over referenda op hun websites aangeven. Ze geven daarin dus eigenlijk alvast een disclaimer, om zo achteraf uit te kunnen leggen waarom ze er in de praktijk toch tegen zijn.

e. Wat hebben VVD, CDA en SGP nog meer tegen participerende, soevereine burgers, beschermd door de wet?

Het antwoord op deze vraag is constitutionele toetsing. Wat is constitutionele toetsing? Wikipedia legt als volgt uit: “Nederland is momenteel een combinatie van een parlementaire democratie en een monarchie. Het verschil met Nederlandse volksvertegenwoordigers en vertegenwoordigers in een constitutionele republiek is dat Nederlandse vertegenwoordigers grondwetten kunnen omzeilen middels de introductie van nieuwe wetgeving. … Ten tweede heeft Nederland geen toetsingsrecht waarbij een rechter bekijkt of nieuwe wetten in strijd zijn met de grondwet. … Voorstanders van de grondwettelijke toetsing menen dat dergelijke toetsing een goede waarborg vormt tegen machtsmisbruik door de overheid, tegenstanders vrezen dat een dergelijke toetsing de functie van het parlement uitholt om wetgeving te wegen in het algemeen belang.” Bij hoofdelijke stemming hierover in de Eerste Kamer (op 2 december 2008) stemden de gehele fracties van het CDA, de VVD en de SGP tegen.

In de tussentijd zijn er al jaren van procedures geweest om dit structureel te veranderen, maar volledige algemene constitutionele toetsing blijft uit. Typisch en geen toeval dat dezelfde VVD, CDA en SGP die tegen referenda zijn ook tegen constitutionele toetsing zijn. Voor mij zijn dit genoeg redenen om op 12 september aanstaande op SOPN te stemmen.

Geraadpleegde bronnen:

VVD http://www.vvd.nl/standpunt/1177/referendum

CDA http://www.cda.nl/Waar_staan_we_voor/Standpunten/Referendum.aspx

SGP http://www.sgp.nl/Page/from_sp_id=657/sp713/ml1/nctrue/system_id=7608/so_id=910/Index.html

PvdA http://nu.pvda.nl/standpunten/diversen/Democratie.html

ChristenUnie http://www.christenunie.nl/nl/standpuntentotaal?faqShow_48318=2301#faqItem2301

ChristenUnie http://www.christenunie.nl/nl/standpuntentotaal?faqShow_48318=2293#faqItem2293

Wikipedia http://nl.wikipedia.org/wiki/Constitutionele_republiek

Wikipedia http://nl.wikipedia.org/wiki/Wetsvoorstel-Halsema_constitutionele_toetsing

© 2012, Pateo.nl: alle rechten voorbehouden.

Dit artikel is geschreven door Berend en bewerkt door Uitgeverij Pateo.

Ook geplaatst op:

o SOPN.nl (met reactiemgelijkheid)